Dudak - Damak Yarıklarının sebebi nedir? Kimlerde görülür?

Dudak ve damak yarıklarında erken cerrahi ile çocuğun kendi sesini algılama döneminde yanlış kodlamayı öğrenmesinin önüne geçilebilir, böylelikle kendi sesini doğru bir şekilde kodlaması mümkün olabilen çocuğun konuşma probleminin üstesinden çok daha kolay gelinebilir.⠀
Dudak Damak yarıklı bebeğin gelişiminde problem yoksa üç aylıkken ameliyat yapılabilir. Ayrıca doğru zaman ve doğru tekniklerle yapılan ameliyatlar sayesinde dudak damak yarığı hastalarında yarığın derecesine ve tipine göre hem ameliyat sayısını azaltmak hem de okul çağına kadar normal bir görünüm sağlanması açısından son derece iyi sonuçlar almak mümkündür.⠀
Böylece bu anomalilerle doğan çocuğun normal konuşabilmesi, fonksiyonel ve estetik bir burun, dudak ve çeneye sahip olmasıyla psikolojik ve sosyal sorunların azaltılması ve önlenmesi mümkün olabilir.

Damak dudak yarıklarının tedavi edilmemesi halinde, bebeklerde beslenme sorunları başlar. Ardından orta kulak iltihabı ve işitme güçlükleri bu tabloya eşlik edebilmektedir. Bebeğin konuşma evresinde konuşmasında bozukluk oluşmaktadır. Konuşma bozukluğu, tedavi edilmezse kalıcı olacaktır.⠀
⠀
Tedavi edilmeyen bebeklerin, ilerleyen yaşlarda psikolojik olarak olumsuz etkilenmesi mümkündür. Çevresindeki çocuklardan estetik olarak farklı görünmesi sebebi ile psikolojisinde çeşitli yıpranmalar ve bozukluklar meydana gelecektir. Her hastalık gibi damak ve dudak yarıkları da tedavi edilmelidir.

Dudak – Damak yarıklı doğan çocukların uygun yaşlarda ve uygun yöntemlerle bu konuda deneyimli Plastik ve Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Uzmanları tarafından ameliyat edilmeleri çok büyük önem arz eder. Diğer taraftan bu çocukların bir ekip yaklaşımıyla da ele alınmaları zorunluluğu vardır. Beslenme, Kulak Burun Boğaz, Ortodonti Uzmanı gibi birçok dal mensubunun bu takımda yer alması yararlıdır. ⠀
⠀
Dudak deformitesi onarımını, bebeğin 3 ila 6 aylık dönemi içerisinde gerçekleştirmek gerekir. Erken dönemde dudak onarımı hem çocuğun estetik görünümünü ve ailenin psikolojisini düzeltir hem de çarpık olan diş kavisinin aynı hizaya gelmesini sağlar. Burun kanatlarında da bir miktar düzelme olur. ⠀
⠀
Damak deformitesi onarımı için uygun yaş aralığı 9-12 aylık dönemdir. Damak onarımıyla damaktaki yarık kapatılmakta, bebeğin daha kolay beslenmesi sağlanmakta, orta kulak iltihabı ve pnömoni riski azaltılmaktadır. Çocuğun henüz konuşmaya başlamadan önce damağın problemsiz şekilde onarılması çocuğun normal konuşmayı öğrenmesini sağlayacaktır ve kendi sesini algılama döneminde yanlış kodlamayı öğrenmesinin önüne geçilecektir. ⠀
⠀
Dudak damak yarıklı çocukların genellikle burunlarında da görülen deformite 16 ila 18 yaşından sonra özel tekniklerle ameliyat edilebilmektedir. ⠀
⠀
Böylece bu anomalilerle doğan çocuğun normal konuşabilmesi, fonksiyonel ve estetik bir burun, dudak ve çeneye sahip olmasıyla psikolojik ve sosyal sorunların azaltılması ve önlenmesi mümkün olabilmektedir.

Bebeğin anne karnında yüzü oluşurken burun tabanında üst dudakların birleşememesinden dolayı dudak yarığı oluşur. Bu anormallik arkada, ağız içinde de devam ederse damakta da yarık meydana gelir. Tıp dilinde ‘Klef (Cleft)’ denen bu tür doğumsal anomaliler ortalama olarak her 750 bebekten birinde görülmektedir. Dudak yarığı tek ya da iki taraflı olabildiği gibi damak yarığı ile de beraber olabilir. Bazen de dudak yarığı olmaksızın sadece damak yarığı oluşabilir. ⠀
⠀
Uzun soluklu, yıllara yayılan bir dizi ameliyat gerektirebilir. Tüm dudak ve damak yarığı anomalisi vaktinde müdahale yapıldığı takdirde görünümü ve fonksiyonları düzeltilebilir.⠀

Dudak ve damak yarıklı çocuklarda doğuştan itibaren ya da ilerleyen dönemlerde çeşitli yumuşak doku ve kemik şekil bozuklukları olabilir. Yarığın şiddetine göre problemler de değişkenlik gösterebilir. Doğumdan itibaren bu hastalar plastik cerrahi uzmanı tarafından kontrol altında tutulmalıdır. ⠀
⠀
Ortodonti uzmanları tarafından yapılan apareylerin (aygıtların) kullanılmasıyla dudak ve damak bölgesindeki açıklıklar daha düzgün ve dar hale getirilir. Ayrıca burun bölgesi şekil bozukluğu da düzeltilir. Böylelikle ameliyat esnasında olabilecek en iyi sonucu almak mümkün olur. Bu nedenle plastik cerrahi uzmanı ve ortodonti uzmanı iş birliği bu hastalarda en iyi sonucu elde etmek için önemlidir.

Son yıllarda dudak damak yarıklarının tedavisinde yaşanan önemli gelişmeler ve tedavilerin başarı oranı oldukça yüksektir. Bebeğin doğumu ile başlayan önlemler ve tedavi yaklaşımları ile bebeğin dudak deformitesi onarımı 3 ila 6 aylık dönemi içinde, damak deformitesinin onarımı 9 ila 12 aylık dönemde yapılması halinde deformitelerin minimum izlerle düzeltilmesi sağlanabilmekte ve çocuğun konuşma bozukluğu gelişmeden müdahale edilmiş olmaktadır. Dudak damak yarıklarına genellikle eşlik eden burun deformitesi ise 16 -18 yaşından sonra özel tekniklerle ameliyatı gerçekleştirilebilmekte çocuğun bu nedenle olası sosyal ve psikolojik sorunlarını da minimize edebilecek sonuçlar alınabilmektedir. ⠀
⠀
Bu uzun soluklu süreçte, dudak damak yarıkları ve beraberinde sıklıkla görülen yan deformitelerin farklı branşlardan oluşan uzman ekibin senkronize çalışması halinde tedavi başarısı oldukça yüksektir.

Dudak damak yarıklarının tedavisinde temel hedef işlevsel konuşma sağlayabilmektir. Diğer hedefler ise hava ve suyun burun ile ağız arasındaki geçişinin engellenmesi, orta kulak bozukluklarından dolayı işitmenin korunması, orta yüz gelişiminin düzeltilmesi, düzgün görünen ve işlevsel üst diş çerçevesinin oluşturulmasıdır. ⠀
⠀
İyi tedavi edilemeyen ya da tedavisiz kalan damak yarıklı hastaların ileri dönemlerinde orta kulak iltihabı, zatürre ve gelişme geriliği görülebilmektedir. Gerek dudak gerekse damak ameliyatlarından sonra ilerleyen yaşlarda ikincil düzeltici ameliyatlar gerekebilir. Genellikle mevcut duruma eşlik eden burunda şekil bozukluğuna yönelik işlevsel ve estetik amaçlı girişimlerin 16-18 yaş sonrası için planlanması önemlidir. Ortodontik inceleme ve buna bağlı müdahalede gecikme tedavinin başarısında olumsuz sonuçlara neden olabilecektir. Hasta yaşı büyüdükçe kemik gelişimi sorunları görülebilir ve düzeltici ameliyatlar (üst, alt çene ve buruna yönelik) adolesan döneme kadar uzayabilir.

Dudak Damak Yarıklarının tedavisi uzun soluklu bir süreci kapsar. Bebeğin doğumuyla birlikte multidisipliner yaklaşım gerektiren bir anomalidir. Dudak damak yarıklarının tedavisi bu nedenle ekip işidir. ⠀
⠀
Bu ekip başta plastik ve rekonstrüktif cerrahi uzmanı olmak üzere, ortodontist, konuşma terapistleri, genetik, KBB, pediatri ve anestezi uzmanları yanı sıra odyolog, uzman psikolog ve hemşirelerden oluşur. ⠀
⠀
Plastik, rekonstrüktif ve estetik cerrahi uzmanları dudak-damak yarıklı hastaların bebeklikten ergenliğe kadar kemik ve yumuşak dokulardaki eksiklik ve deformitelerinin düzeltilmesinde uzmanlaşmışlardır. ⠀
⠀
Ortodontistler, cerrahlar ve diğer uzmanlarla birlikte operasyon öncesi ve sonrası uygun diş ve çene yapısının sağlanması için koordinasyon sağlarlar. Ortodontisler aynı zamanda ameliyat sonrası takipte önemli rol oynamaktadır. ⠀
⠀
Dudak damak yarıklı çocuklarda sık görülen tıkayıcı hava yolu problemleri, işitme kaybı, kulak enfeksiyonları, sinüs ve burun hastalıkları gibi durumların tedavisinde KBB uzmanları devreye girer. ⠀
⠀
Ayrıca dudak- damak yarığı ekibinin diğer uzmanlarıyla hastaların uyku, işitme, konuşma ve çiğneme sorunlarıyla da ilgili yakın çalışırlar.⠀
⠀
Konuşma terapistleri ise damak yarıklı çocukların cerrahi sonrası konuşma yetilerinin geliştirilmesi ve rehabilitasyonunda görev alırlar.

Bebeğiniz dudak – damak yarığı deformitesi ile doğabilir. Dudak – Damak Yarığı genetik nedenlerin yanı sıra gebeliğin ilk 3 ayında annenin maruz kaldığı radyasyon, psikolojik travma, ilaç kullanımı, vitamin eksikliği ve fazlalığına kadar çok sayıda etkene bağlı olarak gelişmektedir.⠀
⠀
Anne karnında organların ve yüzün oluşumu üç ana parçanın birleşmesi ile oluşur; orta parça ve iki yandaki parçaların birleşmesi ile önce ve sırasıyla alt ve üst dudaklar, daha sonra damak şekillenir. Bazen bu birleşme tam olmaz ve çeşitli şekillerde yarıklar oluşur. ⠀
⠀
Dudak- Damak Yarığı deformitesi ile doğan bebeklerde zamanında ve yerinde yapılan müdahalelerle görüntüsü ve fonksiyonları düzeltilebilir.

Dudak damak yarıkları birçok faktörün bir araya gelmesiyle oldukça sık görülen bir deformitedir. Bunlar arasında bazı ilaç kullanımının, vitamin eksikliklerinin, viral enfeksiyonların, sigara ve alkol kullanımının ve genetiğin etkili olduğu düşünülmektedir. Akraba evlilikleri genlerle geçme olasılığını yükseltebilir. ⠀
⠀
Dudak damak yarığı olmayan anne ve babadan doğan ilk çocukta yarık görülürse, ikinci bebekte görülme olasılığı %4 dür. Dudak damak yarığı olan anne veya babadan ilk çocuk yarıklı doğarsa ikinci çocukta yarık riski yüzde 10’ların üzerine çıkmaktadır.

Üst dudağın ortasında kalan bölüm (Filtrum)’un her iki yanında dudağın yan bölümleri bulunur. Dudak yarığı deformitesi filtrum ile dudağın yan bölümlerinin birleşmemesi şeklinde görülür. Dudak yarığı tek taraflı (Unilateral Cleft Lip) olabildiği gibi filtrumun her iki yanı yarık olan (Bilateral Cleft Lip) bebekler de vardır. Ayrıca yarık bulunan taraf, üst dudağın kırmızısının hemen üzerinde bir çentik şeklinde görülebileceği gibi burun tabanına kadar tüm dudağı kesen bir yarık olarak da görülebilir. Ayrıca bazı hastalarda üst çenede de yarık bulunabilir. ⠀
⠀
Damak yarığının şekli her bebekte aynı değildir. Sadece küçük dilinde yarık bulunan bebekler olabildiği gibi yarık bazen tüm yumuşak damakta bulunabilir. Bazı hastalarda ise küçük dilden başlayıp dişlere kadar tüm damak yarık olabilir.⠀

Dudak Damak Yarığı deformitesi ile doğmuş bebeklerin aileleri, anne karnında teşhisi yapıldığında ya da doğumdan sonra hastalık ve tedavisi ile ilgili hekim tarafından detaylı olarak bilgilendirilmelidir. Aileler hastalığın çözümü konusunda yeterli bilgiye sahip olduklarında kaygıları azalacaktır. ⠀
⠀
Bazı hastalarda dudak ve damak yarığı birlikte görülebildiği gibi ayrı ayrı da görülebilmektedir. ⠀
⠀
Dudak yarığı, bebeğin anne karnında üst dudak ve burun tabanı arasındaki birleşmenin gerçekleşmemesi sonucu oluşur. Dudak yarıklı bebeklerde problem hem dudaklar hem de burunda şekil bozukluğu bulunmasıdır. Buna damak yarığı deformitesinin eşlik ettiği durumlar da sıklıkla görülür. Damak yarığı her 2500 bebekten 1’inde, Dudak yarığı ise 1000 bebekten 1’inde görülen oldukça sık diyebileceğimiz bir orandadır. Aileler bu probleme sahip tek aile olmadıklarını, dudak damak yarığı deformitesi tedavilerinin mümkün olduğunu bilmelidirler. ⠀
⠀
Damak yarıklı bebeklerde en önemli sorun emzirmedir. Bebek emme eylemini gerçekleştiremeyebilir. Bebeğin beslenmesini sağlayabilmek için Ortodonti’den alınacak destekle ağız içine yerleştirilecek bir protez kullanılabilir. ⠀
⠀
Ayrıca, damak yarıklı bebeği olan aileler bebeklerinin işitme testlerini yaptırmaları önemlidir. Bu bebeklerde orta kulakta sıvı birikebildiği için işitme kaybı yaşayabilirler.

Dudak damak yarığı deformitesi çaresiz bir hastalık değildir. Zamanında ve uzman müdahalesiyle tedavisi mümkün bir hastalıktır. Doğumsal bir anomali olan dudak damak yarığına eşlik eden başka bozukluklar olabilir. Bazı kalp hastalıkları, el ve ayaklarda şekil bozuklukları, kafatası ve beyin bozuklukları ya da genetik organ bozuklukları Dudak Damak Yarığı deformitesine eşlik edebilir. Dudak damak yarığı ile doğan bebek öncelikle bu duruma eşlik eden diğer bozukluklar açısından değerlendirilmelidir. Hasta yakınları konuyla ilgili detaylı olarak bilgilendirilmelidir. Dudak damak yarıklı bebeğin, Plastik Cerrah, Kulak Burun Boğaz Uzmanı, Ortodontist ve Çocuk Genetik Uzman’ından oluşan kleft ekibi tarafından takibi yapılmalıdır.

Dudak damak yarığı olan bebeklerin ailelerinin en önemli kaygısı bebeğin ne şekilde besleneceğidir. Bebekteki yarık nedeni ile bebeğin emme ve yutkunma gerçekleştiremeyeceğinden hatta nefes almakta güçlük çekeceğinden endişe edilir. Dudak damak yarığı bebeğin yutma ve nefes alma fonksiyonlarını olumsuz etkilemez. Bu bebekler ağız içine aldıkları sıvı gıdaları rahatlıkla yutabilirler. Alt çene kemiğinin küçük olması gibi eşlik eden ek bir sorun yoksa bu bebeklerin nefes almasında da sorun yaşanmaz. ⠀
⠀
Bu anomali ile doğan bebeklerin anne memesini ememeyecekleri gibi bir düşünce de doğru değildir. Yarık damaklı bebeklerin çok önemli bir kısmı anne memesini emip beslenebilirler. Dike yakın bir pozisyonda beslenmeleri, daha sık aralıklarla beslenmeleri ve gazının çıkarılıp mutlaka yan yatırılmaları istenilen noktalardır. Ayrıca damak yarığı geniş olan bebeklerde yarığı kapatacak geçici damaklık veya özel biberonlar ile emmeleri desteklenebilir. ⠀
⠀
Yarık damak dudağı olan bebeklerin normal bebeklere göre daha sık (2-2,5 Saatte bir) beslenmesi gerekir. ⠀
⠀
Her beslenme sonrası bir tatlı kaşığı su verilerek ağız içinin temizlenmesi gerekir.

Bebekte yarık dudak ve damak varlığı anne karnında gebeliğin 3. Ayı sonrasında USG ile saptanabilmektedir ancak doğuma kadar herhangi bir müdahalede bulunulamamaktadır. ⠀
⠀
Dudak damak yarıkları baş boyun bölgesinin en çok görülen doğumsal anomalisi olmakla birlikte uzman ekibin birlikte ve uyumlu çalışması halinde zamanında yapılan müdahalelerle işlevsel konuşma sağlanabilmekte, okul çağına kadar orta yüz gelişimi düzeltilebilmektedir. ⠀
⠀
Dudak damak yarığı anomalisi ile doğan bebeğin tedavileri doğumdan erişkin yaşa kadar uzun soluklu bir süreci kapsar. Bu uzun soluklu tedavi süresince farklı disiplinler aynı veya farklı zamanlarda hastayla ilgilenerek tedaviyi sürdürürler.